همه چیز در مورد ریجستری

１.    ریجستری موبایل چیست؟

 طرح ریجستری موبایل یک برنامه نظارتی و اجرایی است که با هدف مقابله با ورود و استفاده از گوشی‌های قاچاق در کشور طراحی و اجرا شده است. در این طرح، کلیه دستگاه‌های تلفن همراه باید در سامانه‌ای مرکزی ثبت شوند تا بتوانند به شبکه‌های مخابراتی داخلی متصل شوند. این فرآیند با استفاده از شناسه منحصربه ‌فرد گوشی، معروف به  IMEI، انجام می‌شود. هنگامی که یک دستگاه جدید به شبکه مخابراتی وارد می‌شود، شماره IMEI  آن با اطلاعات موجود در سامانه همتا و گمرک تطبیق داده می‌شود. اگر این شماره در پایگاه داده‌های رسمی ثبت نشده باشد، دستگاه پس از مدت کوتاهی از شبکه قطع خواهد شد. این طرح باعث شده است تا تنها گوشی‌هایی که از مسیرهای قانونی وارد کشور می‌شوند، امکان فعالیت داشته باشند که به کاهش چشمگیر قاچاق این محصولات منجر شده است.

２.  چرا طرح ریجستری اجرا شد؟

پیش از اجرای طرح ریجستری، بخش زیادی از گوشی‌های هوشمند موجود در بازار ایران به‌صورت قاچاق وارد می‌شدند. این مسئله موجب از دست رفتن درآمدهای گمرکی دولت و زیان واردکنندگان رسمی و شرکت‌های داخلی تولیدکننده موبایل بود. علاوه بر آن، بازار غیرشفافی ایجاد شده بود که در آن خریداران نمی‌توانستند به راحتی تشخیص دهند آیا گوشی خریداری‌شده اصل یا قاچاق است. همچنین، گوشی‌های قاچاق معمولاً فاقد گارانتی معتبر بودند و در صورت بروز مشکل، خریدار از خدمات پس از فروش محروم می‌ماند. با اجرای طرح ریجستری، بازار موبایل کشور شفاف‌ تر شد و امکان فعالیت عادلانه‌تری برای شرکت‌های رسمی فراهم آمد.

3.  نحوه کارکرد طرح ریجستری

این طرح مبتنی بر شناسایی گوشی‌های مجاز از طریق کد IMEI است. هر دستگاه موبایل هنگام تولید به یک یا دو شناسه منحصربه ‌فرد IMEI مجهز می‌شود. زمانی که یک سیم‌ کارت جدید در گوشی قرار داده شده و دستگاه به شبکه متصل می‌شود، اطلاعات IMEI به سامانه همتا ارسال و با پایگاه داده گوشی‌های قانونی تطبیق داده می‌شود. اگر این شناسه ثبت شده باشد، دستگاه بدون مشکل به فعالیت خود ادامه می‌دهد؛ اما در غیر این صورت، شبکه مخابراتی دستگاه پس از مدت کوتاهی قطع خواهد شد. به همین علت، خریداران هنگام خرید گوشی ملزم هستند از ثبت بودن شماره IMEI  آن اطمینان حاصل کنند.

4.  نحوه استعلام وضعیت ریجستری گوشی قبل از خرید

برای اطمینان از قانونی بودن دستگاه و جلوگیری از خرید گوشی‌های قاچاق، خریداران باید پیش از پرداخت هزینه، وضعیت ریجستری گوشی را بررسی کنند. این کار از طریق سامانه همتا و ارسال کد IMEI به شماره 7777 صورت می‌پذیرد. خریدار می‌تواند با وارد کردن کد دستوری *#06# روی دستگاه، شماره IMEI  را مشاهده کند. سپس با ارسال این کد به سامانه همتا، پیامکی دریافت خواهد کرد که نشان می‌دهد آیا گوشی در سامانه ثبت شده است یا خیر. اگر دستگاه ثبت نشده باشد، امکان استفاده از آن پس از مدتی محدود خواهد شد. بنابراین تأکید می‌شود که پیش از خرید گوشی، حتماً این استعلام انجام شود تا کاربران دچار مشکلات بعدی نشوند.

5.    ثبت گوشی‌های مسافری و شرایط مرتبط

مسافرانی که گوشی تلفن همراه خود را از خارج از کشور خریداری کرده و وارد ایران می‌شوند، ملزم به ثبت دستگاه در سامانه گمرک و همتا هستند. این فرآیند به‌عنوان ثبت گوشی‌های مسافری شناخته می‌شود. برای انجام آن، مسافر باید پس از ورود به کشور، مشخصات گوشی را در وب‌سایت گمرک وارد کرده و عوارض گمرکی مربوط را پرداخت کند. پس از تسویه عوارض، کد فعال‌سازی از سامانه همتا ارسال شده و گوشی به نام مسافر ثبت می‌شود. محدودیت مهم این روش این است که هر شخص در سال تنها یک بار امکان ثبت گوشی مسافری را دارد و باید در شش ماه گذشته به‌صورت حضوری وارد کشور شده باشد. علاوه بر این، برخی افراد با سوءاستفاده از اطلاعات مسافران، گوشی‌های قاچاق را به نام آنان ثبت می‌کنند که این امر می‌تواند مشکلات حقوقی و قانونی برای مسافران به همراه داشته باشد.

6.    فرآیند انتقال مالکیت گوشی‌های ثبت‌شده

 در صورت فروش گوشی توسط مالک، نیاز است فرآیند انتقال مالکیت از طریق سامانه همتا صورت گیرد. این کار با شماره‌گیری کد دستوری *7777# و انتخاب گزینه "انتقال مالکیت" امکان‌پذیر است. در صورت عدم انجام این انتقال، خریدار ممکن است با مشکلاتی همچون قطع سرویس یا عدم امکان استفاده از دستگاه مواجه شود. این موضوع به‌ویژه در مورد گوشی‌های دست‌دوم اهمیت زیادی دارد، چراکه دستگاه ممکن است همچنان به نام مالک قبلی باشد و در صورت غیرفعال‌شدن سیم‌کارت مرتبط توسط مالک اصلی، گوشی دیگر سیگنالی از اپراتورها دریافت نخواهد کرد

7.    مشکلات رایج در طرح رجیستری و راه‌حل‌ها با وجود مزایای متعدد، طرح رجیستری چالش‌هایی را برای برخی کاربران به وجود آورده است.

یکی از مشکلات شایع دریافت پیامک‌هایی درباره قطع سرویس به دلیل عدم ثبت دستگاه در سامانه است. معمولاً این مشکل زمانی ایجاد می‌شود که کاربر گوشی خود را از بازار غیررسمی خریداری کرده و فروشنده نسبت به ثبت IMEI آن اقدامی نکرده است. در چنین مواقعی، کاربر باید با پشتیبانی سامانه همتا تماس گرفته و وضعیت دستگاه خود را بررسی کند. مشکل دیگر مربوط به گوشی‌های دو سیم‌کارته است؛ در برخی موارد، IMEI یکی از سیم‌کارت‌ها ثبت نمی‌شود که منجر به غیرفعال‌شدن یکی از خطوط می‌گردد. برای رفع این مسئله، کاربران باید وضعیت ثبت IMEI هر دو سیم‌کارت را از طریق سامانه تایید کنند.

8. تأثیر طرح رجیستری بر بازار موبایل ایران

 اجرای طرح رجیستری تأثیرات چشمگیری بر بازار موبایل کشور داشته است. از یک طرف، منجر به کاهش قاچاق و افزایش شفافیت شده و از طرف دیگر، قیمت گوشی‌ها را بالا برده است. پیش از اجرای این طرح، قاچاقچیان با واردات گسترده گوشی‌های بدون پرداخت عوارض گمرکی، قیمت‌ها را در بازار کاهش می‌دادند. اما پس از اجرای رجیستری، تمامی دستگاه‌ها باید از طریق مسیرهای رسمی وارد شوند که هزینه‌های بیشتری به همراه دارند. این امر باعث افزایش قیمت گوشی‌های قانونی شد. بااین‌حال، مصرف‌کنندگان از خدمات پس از فروش و گارانتی معتبر بهره‌مند شدند که این خود یک مزیت قابل‌توجه است.

9. آینده طرح رجیستری و چالش‌های احتمالی با پیشرفت فناوری و پیچیده‌تر شدن روش‌های قاچاق

انتظار می‌رود که طرح رجیستری نیز با تغییرات و بهبودهایی همراه شود. یکی از چالش‌های اصلی پیش رو، مقابله با جعل و تغییر کد IMEI است که برخی افراد سودجو برای دور زدن سیستم از آن استفاده می‌کنند. علاوه بر این، تقویت هماهنگی میان سامانه گمرک و همتا می‌تواند فرآیندهای ثبت گوشی‌های مسافری را سرعت بخشد و مشکلات کاربران را کاهش دهد. در مجموع، تحقق موفق‌تر اهداف این طرح نیازمند ارتقای زیرساخت‌ها، افزایش نظارت و آگاهی‌بخشی بیشتر به عموم جامعه درباره نحوه اجرای رجیستری است تا احتمال بروز مشکلات کاهش یابد.